Siðfræðistofnun HÍ

Gervigreind, siðferði og samfélag

path — Wed, 14 Jun 2023 14:36:59 +0000

Gervigreind, siðferði og samfélag

path 2023-06-14 - 14:36

14. júní 2023

Háskóli Íslands, Siðfræðistofnun og landsnefnd UNESCO á Íslandi stóðu fyrir opnu málþingi um siðferðilegar og samfélagslegar áskoranir sem fylgja hraðri þróun gervigreindartækni og hagnýtingu hennar á ólíkum sviðum. Málþingið, sem bar yfirskriftina Gervigreind, siðferði og samfélag fór fram mánudaginn 5. júní í Veröld húsi Vigdísar. Lilja Alfreðdsóttir, menningar og viðskiptaráðherra, og Jón Atli Benediktsson, rektor Háskóla Íslands, ávörpuðu málþingið en Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra, flutti lokaorð.

Notkun gervigreindartækni er orðin útbreidd og snertir daglegt líf okkar með margvíslegum hætti. En viðbúið er að framfarir á þessu sviði muni hafa víðtæk og djúpstæð áhrif á samfélög á komandi árum. Tæknin vekur vonir um mikinn ávinning, t.d. framfarir í læknavísindum og lyfjaþróun, aukna skilvirkni og meiri hagsæld. En hún vekur jafnframt ótal áleitnar og flóknar siðferðilegar spurningar, svo sem varðandi jafnrétti og mismunun, persónuvernd og einstaklingsfrelsi, lýðræðismenningu, samþjöppun valds og efnahagslega misskiptingu.

Í nóvember 2021 samþykktu 193 aðildarríki á aðalráðstefnu UNESCO Tilmæli um siðferði gervigreindar, þar sem mörkuð voru, í fyrsta sinn, alþjóðlega viðurkennd siðferðileg viðmið um þróun og nýtingu gervigreindartækni og lagður grunnur að leiðarvísi fyrir ábyrga stefnumótun um efnið. Tilmælin hafa það meginmarkmið að standa vörð um mannréttindi og mannlega reisn og stuðla að því að hin nýja tækni verði notuð í þágu alls mannkyns.

Á málþinginu var leitast við að varpa ljósi á viðfangsefnið úr ólíkum áttum: Frá sjónarhóli siðfræðinnar og tölvunarfræði, útfrá notkun tækninnar í atvinnulífi með hliðsjón af mannauðstjórnun og fjölbreytileika, hagnýtingu gervigreindar í kennslu og í ljósi persónuverndarsjónarmiða. Að erindum loknum fóru fram umræður en pallborð skipuðu fulltrúar atvinnulífs, launþegahreyfingar, neytenda og stjórnvalda.

Hér má nálgast upptöku frá málþinginu í heild sinni.

Myndir frá málþingi

Dagskrá:

13.00 – 13.10 Lilja Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra, setur málþingið

13.10 – 13.20 Jón Atli Benediktsson, rektor Háskóla Íslands, flytur ávarp

13.20 – 13.40 Páll Rafnar Þorsteinsson, verkefnisstjóri við Siðfræðistofnun Háskóla Íslands

Gervigreind og mannlegt siðferði: Raunverulegar áskoranir

13.40 – 14.00 Yngvi Björnsson, prófessor við Tölvunarfræðideild HR

Útskýranleg gervigreind: hvað er það og hvers vegna?

14.00 – 14:20 Guðbjörg Linda Rafnsdóttir, aðstoðarrektor vísinda og prófessor við Félagsfræði-, mannfræði- og þjóðfræðideild Háskóla Íslands

Notkun gervigreindar við stjórnun og nýráðningar. Áskoranir samtímans.

Kaffi

14.40 – 14.55 Hafsteinn Einarsson, lektor við Iðnaðarverkfræði-, vélaverkfræði- og tölvunarfræðideild Háskóla Íslands

Hagnýting á gervigreind í kennslu.

14.55 – 15:10 Sigyn Jónsdóttir, CTO hjá Empower

Að samtvinna gervigreind og fjölbreytileika

15:10 – 15.25 Helga Þórisdóttir, forstjóri Persónuverndar

Persónuvernd og gervigreind

15:25 Pallborð með þátttöku fyrirlesara og Páls Ásgeirs Guðmundssonar, forstöðumaður efnahags- og samkeppnishæfnisviðs SA, Breka Karlssonar, formaður Neytendasamtakanna

16:00 – 16:15 Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra, flytur lokaorð

Aðstæðubundið sjálfræði: Málþing um sjálfræði í lífi fólks með þroskahömlun

path — Mon, 12 Jun 2023 14:43:02 +0000

Aðstæðubundið sjálfræði: Málþing um sjálfræði í lífi fólks með þroskahömlun

path 2023-06-12 - 14:43

13. mars 2023

Í tilefni af útkomu bókarinnar Aðstæðubundið sjálfræði: Líf og aðstæður fólks með þroskahömlun, stóðu Siðfræðistofnun og Menntavísindasvið Háskóla íslands fyrir málþingi í samstarfi við Landssamtökin Þorskahjálp. Málþingið fór fram í húsakynnum Menntavísindasvið við Stakkahlið og var húsfyllir.

Bókinni Aðstæðubundið sjálfræði: Líf og aðstæður fólks með þroskahömlu er ætlað að lýsa hugmyndum sem gætu stuðlað að auknu sjálfræði þessa hóps og aukið skilning á mikilvægi þess að þau fái viðeigandi aðstoð til að taka sjálf ákvarðanir um eigið líf eins og þeim ber réttur til. Spurt er spurninga eins og: Hverju vill fólk með þroskahömlun ráða í eigin lífi? Hvað með réttinn til að stunda háskólanám? Hvernig má stuðla að bættu kynheilbrigði fólks með þroskahömlun? Hvernig má hindra nauðung og þvinganir á heimilum þess?

Bókin, sem gefin er út af Háskólaútgáfunni, var tilnefnd til viðurkenningar Hagþenkis, félags höfunda fræðirita og kennslugagna. Ritstjórar bókarinnar eru Ástríður Stefánsdóttir, Guðrún V. Stefánsdóttir og Kristín Björnsdóttir. (Hægt er að kaupa einstaka kafla eða bókina í heild sinni á vef Háskólaútgáfunnar).

Á málþinginu kynntu Ástríður Stefánsdóttir, dósent í hagnýtri siðfræði, og Guðrún V. Stefánsdóttir, prófessor á Menntavísindasviði, rannsóknir sem liggja bókinni til grundvallar. Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir, doktorsnemi og starfsmaður Þroskahjálpar, fjallaði á gagnrýninn hátt um bókina í erindi sem bar yfirskriftina “Virði rannsókna um líf fatlaðs fólks”. Þá fluttu þrír nemendur á Menntavísindasviði, þau Hekla Hólmarsdóttir, Ásgeir Arnarsson og Nína Ingimarsdóttir erindið „Okkar líf, okkar ákvarðanir!“. Loks fóru fram pallborðsumræður um efnið. Í pallborði sátu: Ólafur Snævar Aðalsteinsson fulltrúi Átaks félags fólks með þroskahömlun, Aðalbjörg Traustadóttir, skrifstofustjóri málefna fatlaðs fólks á velferðarsviði Reykjavíkurborgar, Ástríður Stefánsdóttir og Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir. Umræðum stýrðu Magnfríður Jóna Kristjónsdóttir nemandi og Kristín Björnsdóttir prófessor á Menntavísindasviði.

Hér má sjá upptökur af erindum:

Kynning á rannsókn um aðstæðubundið sjálfræði (Ástríður Stefánsdóttir og Guðrún V. Stefánsdóttir)
Virði rannsókna um líf fatlaðs fólks (Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir)
Okkar líf, okkar ákvarðanir! (Hekla Hólmarsdóttir, Ásgeir Arnarsson og Nína Ingimarsdóttir)

Myndir frá málþingi um sjálfræði í lífi fólks með þroskahömlun

Minningarfyrirlestur Páls Skúlasonar 2023

path — Fri, 28 Apr 2023 11:21:36 +0000

Minningarfyrirlestur Páls Skúlasonar 2023

path 2023-04-28 - 11:21

28. apríl 2023

Minninarfyrirlestur Páls Skúlasonar er haldinn ár hvert á vegum Siðfræðistofnunar Háskóla Íslands í minningu Páls Skúlasonar, rektors og prófessors í heimspeki, sem jafnframt var hvatamaður að því að Siðfræðistofnun var komið á legg og þjónaði sem formaður stjórnar stofnunarinnar fyrstu starfsár hennar. Fyrirlesari að þessu sinni er Ástríður Stefánsdóttir, dósent í hagnýtri siðfræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Fyrirlestur hennar ber yfirskriftina Samtal um læknisfræðina og fer fram í Hátíðasal í Aðalbyggingu Háskóla Íslands fimmtudaginn 25. maí kl. 16:00.

Samtal um læknisfræðina

Læknisfræðin hefur tilhneigingu til að þenjast út sem endurspeglast í umræðu um forgangsröðun, sjúkdómsvæðingu, oflækningar og sjálfbærni heilbrigðisþjónustunnar. Þrátt fyrir að ný verkefni og útvíkkun á sviði hennar geti verið umdeild er þó einnig nauðsynlegt að hún þróist og þjóni okkur í nýjum aðstæðum. Vandinn er að meta hvenær ný verkefni eru með réttu læknisfræðileg og hvenær ekki? Til að sýna hvernig þessi vafi getur birst verður fjallað um stöðu læknisfræðinnar gagnvart feitu fólki. Annars vegar má hér sjá offitu sem sjúkdóm sem rétt er að beita læknisfræðilegum ráðum til að lækna. Hins vegar telja sumir þetta vera dæmi um sjúkdómsvæðingu á lífi feits fólks þar sem inngrip læknisfræðinnar hafi fremur verið skaðleg en að þau hafi verið til gagns. Þótt ekki leiki vafi á því að læknisfræðileg inngrip gegn offitu geti verið gagnleg þá sýnir umfjöllunin einnig hvernig nálgun læknisfræðinnar getur aukið á stimplun jaðarsetts hóps í samfélaginu og þannig valdið nýjum skaða. Til að vinna gegn þessu og skilja betur mörk læknisfræðinnar er mikilvægt að halda á lofti tilgangi hennar og þeim siðferðilega grunni sem hún hvílir á. Ef það er ekki gert getur skilningur okkar á henni breyst og hún þróast út í andhverfu sína þar sem hún verður skaðleg og þá ekki síst þeim sem eru í viðkvæmri stöðu.

Ástríður Stefánsdóttir er dósent í hagnýtri siðfræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands og sat í stjórn Siðfræðistofnunar um árabil. Hún hefur ritað fjölda fræðigreina um siðferðileg efni og er m.a. einn ritstjóra bókarinnar Aðstæðubundið sjálfræði: Líf og aðstæður fólks með þroskahömlun, sem kom út hjá Háskólaútgáfunni haustið 2022. Síðastliðið vor varði Ástríður doktorsritgerð sína Exploring the Meaning of Medicine: A Reflection Upon Three Key Examples og byggir hún erindi sitt á efni hennar.

Siðfræðistofnun kemur að verkefni um gagnrýna hugsun og kynjaðar staðalímyndir

path — Fri, 30 Sep 2022 11:48:39 +0000

Siðfræðistofnun kemur að verkefni um gagnrýna hugsun og kynjaðar staðalímyndir path 2022-09-30 - 11:48

30. september 2022

Dagana 5. og 6. september var í Háskóla Íslands haldinn vinnufundur í Diogenes verkefninu sem Siðfræðistofnun er aðili að. Verkefnið er fjölþjóðlegt rannsókna- og þróunarverkefni sem styrkt er af Erasmus+. Markmið verkefnisins er að finna leiðir til að fá nemendur í grunnskóla til að efla gagnrýna hugsun sína gagnvart notkun á staðalímyndum sem byggja á kyni og hlutverkum kynja. Sérstaða verkefnisins felst í því hvernig reynt er að aðlaga leiðir sem hingað til hafa verið notaðar í viðskiptalífinu að þörfum og möguleikum grunnskólanemenda.

Á myndinni má sjá þátttakendur í verkefninu samankomna fyrir framan Aðalbyggingu Háskóla Íslands

Varði doktorsritgerð um siðferðileg álitaefni læknisfræðinnar

ghg — Thu, 11 Aug 2022 10:41:47 +0000

Varði doktorsritgerð um siðferðileg álitaefni læknisfræðinnar

ghg 2022-08-11 - 10:41

1. júlí 2022

Ástríður Stefánsdóttir hefur varið doktorsritgerð í hagnýtri siðfræði við Sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands. Ritgerðin nefnist „Exploring the Meaning of Medicine. A Reflection Upon Three Key Examples“ og var unnin undir leiðsögn Vilhjálms Árnasonar, prófessors við Háskóla Íslands. Einnig voru í doktorsnefnd Bjørn Hofmann, prófessor við NTNU og gestaprófessor við Háskólann í Osló, og Stefán Hjörleifsson, dósent við Háskólann í Bergen.

Andmælendur við vörnina voru Kristin Zeiler, prófessor við Háskólann í Linköping, og Rolf Ahlzén, prófessor emeritus við Háskólann í Karlstad. Steinunn Kristjánsdóttir, forseti Sagnfræði- og heimspekideildar, stjórnaði athöfninni sem fór fram í Hátíðasal í Aðalbyggingu Háskóla Íslands 29. júní síðastliðinn. (Smellið hér til að skoða myndir frá vörninni).

Um rannsóknina

Í doktorsritgerð sinni rannsakar Ástríður merkingu læknisfræðinnar og beinir sjónum að siðferðilegum álitaefnum sem vakna þegar læknisfræðin fer inn á ný svið og það reynir á mörk hennar. Aðferðafræðin og rökfærslan í ritgerðinni er sett fram í tveimur hlutum. Í fyrri hluta rannsakar höfundur þrjú siðferðileg dæmi sem varpa ljósi á núverandi umræðu um mörk læknisfræðinnar. Þessi umræða er sett fram í þremur ritrýndum greinum. Í síðari hluta ritgerðar er umfjöllunin um þessi þrjú dæmi í greinunum skoðuð saman, hún yfirveguð og endurmetin. Með því að skoða sérstaklega hvað er sameiginlegt í umfjöllun um öll þrjú dæmin má setja fram fjögur þemu. Rannsókn á þeim leiðir í ljós dýpri skilning á því hvað læknisfræði er og hvað hún ætti að vera. Dæmin þrjú sem eru rannsökuð siðfræðilega eru: staðgöngumæðrun, offita og fósturgreiningar. Þessi dæmi voru valin þar sem þau hafa öll verið fyrirferðarmikil í opinberri umræðu á Íslandi og alþjóðlega síðastliðinn áratug. Þar voru þau öll skilgreind og ávörpuð sem læknisfræðileg álitamál. Í þremur ritrýndum greinum er þessi flokkun dregin í efa og jafnframt rannsakað á hvern hátt samfélagsleg öfl móta læknisfræðina og mörk hennar. Í síðari hluta ritgerðar eru ofannefndar þrjár greinar yfirvegaðar saman til að greina hvað þær eiga sameiginlegt. Þessi athugun sýnir að í öllum þremur lykildæmunum sem greinarnar fjalla um má sjá fjögur sameiginleg þemu, sem afhjúpa hvernig læknisfræðin getur leitt til þess að ákveðnir hópar verða stimplaðir og jaðarsettir.

Um doktorinn

Ástríður lauk embættisprófi í læknisfræði frá Háskóla Íslands árið 1987 og hlaut almennt lækningaleyfi árið 1989. Hún lauk B.A. prófi í heimspeki frá sama skóla árið 1992 og M.A. prófi í heimspeki frá Dalhousie University í Kanada árið 1993. Hún hefur starfað sem læknir en einnig við háskólakennslu. Frá árinu 2008 hefur hún verið í fullu starfi dósents í hagnýtri siðfræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.

Ólöf Garðarsdóttir, Rolf Ahlzén, Ástríður Stefánsdóttir, Steinunn J. Kristjánsdóttir og Vilhjálmur Árnason.

Réttur til að deyja? Málþing um dánaraðstoð (BREYTT TÍMASETNING)

path — Tue, 03 May 2022 13:31:09 +0000

Réttur til að deyja? Málþing um dánaraðstoð (BREYTT TÍMASETNING) path 2022-05-03 - 13:31

3. maí 2022

Réttur að deyja?

Siðfræðistofnun Háskóla Íslands boðar til málþings um dánaraðstoð fimmtudaginn 12. maí kl. 15:30 - 17:30. Kynntar verða niðurstöður nýrrar rannsóknar á viðhorfum íslenskra lækna til dánaraðstoðar auk þess sem rýnt verður í áleitnar siðferðilegar og lagalegar spurningar er varða þetta flókna viðfangsefni.

Frummælendur verða Kári Hólmar Ragnarsson, lektor við lagadeild HÍ, Salvör Nordal, heimspekingur og umboðsmaður barna og Svanur Sigurbjörnsson, læknir og MA í hagnýtri siðfræði. Að framsögum loknum mun Vilhjálmur Árnason, stjórnarformaður Siðfræðistofnunar, stýra pallborðsumræðum.

Staður og stund: Stofa N-131 í Öskju kl. 15:30 - 17:30, fimmtudaginn 12. maí.

Allar upplýsingar má finna á Facebook síðu málþingsins.

Frá minningarfyrirlestri Páls Skúlasonar 2022

path — Wed, 13 Apr 2022 15:30:02 +0000

Frá minningarfyrirlestri Páls Skúlasonar 2022

path 2022-04-13 - 15:30

13. apríl 2022

Minningarfyrirlestur Páls Skúlasonar var fluttur í annar sinn fimmtudaginn 7. apríl. Fyrirlesari að þessu sinni var A.C. Grayling, heimspekingur og rektor New College of the Humanities í London. Í erindi sem bar yfirskriftina Principles of Democracy beindi Grayling sjónum að margvíslegum áskorunum sem lýðræðissamfélög standa frammi fyrir og fjallaði um forsendur farsæls lýðræðislegs stjórnarfars.

Hér má sjá upptöku frá Minningarfyrirlestri Páls Skúlasonar 2022

A. C. Grayling flytur Minningarfyrirlestur Páls Skúlasonar 2022

ghg — Wed, 23 Mar 2022 15:34:52 +0000

A. C. Grayling flytur Minningarfyrirlestur Páls Skúlasonar 2022

ghg 2022-03-23 - 15:34

23. mars 2022

A. C. Grayling flytur fyrirlestur í minningu Páls Skúlasonar í Hátíðasal Aðalbyggingar Háskóla Íslands 7. apríl kl. 16.

Um efni fyrirlestursins: The dilemma of democracy is that two very important rights can conflict: the right for each enfranchised citizen to have a voice in choosing a government, and the right for all citizens to have good government. The tension between these rights was described long ago by Plato (Republic Book VIII). The form of democracy that combines these rights effectively constitutes the good state. This talk describes and justifies the principles that such a state must embody.

A. C. Grayling er rektor New College of the Humanities í London og fyrrverandi prófessor í heimspeki við Birkbeck College, University of London. Hann hefur skrifað og ritstýrt fjölda bóka um heimspeki og önnur efni. Meðal nýlegra bóka hans má nefna Democracy and its Crisis (2017) og The Good State (2020). Nýjasta bók hans For the Good of the World: Is Global Agreement on Global Challenges Possible? kom út fyrr á þessu ári.

Fyrirlesturinn verður fluttur á ensku og er öllum opinn.

Siðfræðistofnun Háskóla Íslands.

Frelsi, lögmæti, réttlæti: Um skyldur og rétt til bólusetningar - Ársfundur 2021

path — Mon, 28 Feb 2022 10:00:56 +0000

Frelsi, lögmæti, réttlæti: Um skyldur og rétt til bólusetningar - Ársfundur 2021

path 2022-02-28 - 10:00

14. janúar 2022

Ársfundur Siðfræðistofnunar 2021 fór fram föstudaginn 14. janúar 2022. Yfirskrift fundarinns var að þessu sinni: Frelsi, lögmæti réttlæti: Um skyldur og rétt til bólusetningar. En að venju var hefðbundnum aðalfundarstörfum fléttað saman við málstofu um málefni sem hefur verið ofarlega á baugi í þjóðfélagsumræðunni.

Vilhjálmur Árnason, stjórnarformaður, gerði grein fyrir starfsemi stofnunarinnar 2021 og verkefnum framundan. Að lokinni framsögu stjórnarformanns voru flutt þrjú erindi um siðferðileg og lagaleg álitaefni sem tengjast bólusetningum vegna Covid-19. Einkum var rýnt í sjónarmið um einstaklingsfrelsi, heimildir og skyldur stjórnvalda til íþyngjandi aðgerða, sem og spurningar um sanngjarnt aðgengi að bóluefnum á heimsvísu. Að því búnu fóru fram pallborðsumræður um efnið. Fundurinn fór alfarið fram í opnu streymi á netinu en hægt er að sjá upptökur af ársskýrslu, erindum og pallborðsumræðum með því að smella á hlekkinn neðar á síðunni.

Frummælendur voru:
Vilhjálmur Árnason, prófessor í heimspeki við Háskóla Íslands
Margrét Einarsdóttir, prófessor við lagadeild Háskólans í Reykjavík
Henry Alexander Henrysson, heimspekingur í stjórn Siðfræðistofnunar

Í pallborði sátu, auk frummælenda, Þórólfur Guðnason sóttvarnalæknir, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir alþingismaður og Hanna Katrín Friðriksson alþingismaður. Umræðum stýrði Páll Rafnar Þorsteinsson starfsmaður Siðfræðistofnunar.

Hér má finna upptökur frá ársfundinum.

Skyldur Íslands í loftslagsmálum

path — Mon, 17 Jan 2022 13:15:01 +0000

Skyldur Íslands í loftslagsmálum

path 2022-01-17 - 13:15

26. nóvember 2021

Hlynur Orri Stefánsson heimspekingur flutti erindi um siðferðilegar skyldur Íslands í loftslagsmálum á fundi Siðfræðistofnunar sem haldinn var föstudaginn 26. Nóvember. Í Erindi sínu færði Hlynur Orri meðal annars rök fyrir því að hin almenna siðferðisskylda um að skaða ekki aðra veiti Íslendingum ástæðu til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, enda benda nýlegir útreikningar til að árleg losun Íslands muni valda um þúsund dauðsföllum (flestum í fátækari löndum) fram til ársins 2100.

Að fyrirlestri loknum fóru fram fjörugar pallborðsumræður um efnið, en pallborð skipuðu þau Guðmundur Ingi Guðbrandsson umhverfisráðherra, Þórunn Sveinbjarnardóttir alþingismaður og fyrrverandi umhverfisráðherra og Auður Önnu Magnúsdóttir framkvæmdastjóri Landverndar.

Fundinum var streymt og er hægt að nálgast upptöku af erindi Hlyns Orra hér.